«Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ΠΕΖΟ ΛΟΓΟ»

Το διήγημα είναι ένα λογοτεχνικό είδος δύσκολο. Ο Δημήτριος Βικέλας και ο Γεώργιο Βιζυηνός είχαν αναπτύξει τον 19ο αιώνα το ηθογραφικό διήγημα. Ο Παπαδιαμάντης είναι αυτός που έγραψε τα ωραιότερα διηγήματα που περιέχουν κοινωνικές παρατηρήσεις, χαρακτηριστικούς τύπους της ζωής και του ονείρου, καλαίσθητη αποτύπωση της φύσης και της ομορφιάς της ζωής και άψογη περι-γραφή των εθίμων μιας κοινωνίας Ελληνικής, Χριστιανικής και διαχρονικώς εξελισσόμενης παρά τη φαινομενική στατικότητα.
Βλέπει, περιγράφει, ειρωνεύεται ελαφρώς, σατιρίζει με λεπτότητα, συμπαθεί τον καταπιεσμένο, αντιλαμβάνεται τον εσωτερικό κόσμο του ατόμου, υποβάλλει τον αναγνώστη του με τη σοβαρότητα της παρουσίασης των γεγονότων και με την ποικίλη χρήση μιας πλούσιας γλώσσας που φαίνεται να είναι ανεξάντλητη σε έννοιες, λέξεις, εκφράσεις και εσωτερική δύναμη.
Γεννήθηκε στη Σκιάθο το 1851 και πέθανε στο ίδιο νησί το 1911. Ο πατέρας του ήταν ιερεύς και η μητέρα του καταγόταν από τον Μυστρά, το γένος Μωραΐτη.
Ήσαν έξι τα αδέλφια και ζούσαν φτωχικά. Σπούδα-σε στη Σκιάθο, Σκόπελο, Αθήνα, Πειραιά και στο Βαρβάκειο. Το 1872 μετέβη στο Άγιον Όρος. Ενεγράφη στη Φιλοσοφι-κή Σχολή του Πανεπιστη-μίου Αθηνών αλλά δεν πήρε πτυχίο. Δίδασκε ιδιωτικώς παιδιά και μάθαινε μόνος του ξένες γλώσσες! Ο εξάδελφός του Αλέξανδρος Μωραϊτίδης τον βοήθησε να αναμειχθεί με τους λογοτεχνικούς κύκλους της εποχής. Έγραψε στα έντυπα της εποχής Ραμπαγάς, Νεολόγος, Μη χάνεσαι, Ακρόπολις, Εφημερίς. Πηγαινοερχόταν στην Σκιάθο κι έψαλλε ως δεξιός ψάλτης στον Άγιο Ελισσαίο, στο Μοναστηράκι. Αν και άρρωστος από ρευματισμούς προσπάθησε να συνεχίσει την συγγραφική εργασία εν μέσω υπερβολικών στερήσεων. Στις 3 Ιανουαρίου του 1911 άφησε την τελευταία του πνοή στη λατρευτή του Σκιάθο.

Μόλις το 1951 δημοσιεύτηκαν τα Άπαντα του διηγηματογράφου. Σποραδικές εκδόσεις βέβαια υπήρχαν πιο πριν αλλά έλειπε η συνολική έκδο-ση του έργου του. Το πιο γνωστό έργο του, αν κρίνει κανείς από τις πολλές εκδόσεις, υπήρξε η Φόνισσα. Η γλώσσα του ήταν καθαρεύουσα αλλά και δημοτική και με βυζαντινά στοιχεία και αρχαίους τύπους, όλα δοσμένα με εκλεκτή δεξιοτεχνία. Πλούσια καλολογικά στοιχεία γοητεύουν, ιδίως στις περιγραφές.
Η ζωή του Παπαδιαμάντη, λιτή, ασκητική, στερημένη δημιούργησε κλίμα βιωματικό που πέρασε στα διηγήματά του. Δεν ήταν όμως περιορισμένος σ' ένα κλειστό περιβάλλον. Ζούσε στην Αθήνα αλλά ακολουθούσε «την έντιμον πενίαν». Κατέγραφε τα στοιχεία του περιβάλλοντός του χωρίς υπερβολές και  -κυρίως αυτό- προσπάθεια εντυπωσιασμού. Ακολουθούσε την διδασκαλία της Χριστιανικής αρετής, της ζώσας και λειτουργικής μέσα στην Κοινωνία.
Ήταν ποιητής που έγραφε σε πεζό λόγο, κατά την γνώμη του Κ. Παλαμά, που φαίνεται να είναι ορθή.Ήταν ειλικρινής,αληθινός και μελετητής της ψυχής του ανθρώπου.
Γράφει στο διήγημά του «Η Μαυρο- μαντηλού», έργο του 1891: «Μή νομίση τις ὅτι πλάττω ἤ ἐπινοῶ τι ἐκ τῶν ἐν τῷ κειμένω. Καί ἡ ἐγκαρτέρησις καί ἡ στοργή τῆς μητρυιᾶς εἶνε γεγονότα ἐξ ὅσων εἶδα ἰδίοις ὄμμασιν» (είναι υποσημείωση στο διήγημα-πρακτική όχι συνήθης. Εμπεριέχεται στο έργο του «Θαλασσινά ειδύλλια», Εκδόσεις Μαρή, Αθήναι, 1961).

Του Ν.Δ. Δημητριάδη